Đôi nét giới thiệu về di tích lịch sử văn hóa Đình Hương Thịnh xã Phú Lộc
Đình Hương Thịnh trước đây thuộc làng Chạ, nay là thôn Thống Nhất, xã Phú Lộc, huyện Nho Quan, đình còn có tên gọi khác là đình làng Chạ. Đây là một ngôi đình cổ thờ Tam vị đức thánh Tản Viên, Thủy tinh công chúa, Thành hoàng làng và gia tiên các dòng họ trong làng. Nơi đây còn gắn liền với những sự kiện lịch sử thời Tiền khởi nghĩa (1945), thời 9 năm kháng chiến chống thực dân Pháp.
Đình Hương Thịnh được tọa lạc trên một khu đất cao hình kim quy ở giữa cánh đồng làng Chạ, nay là thôn Thống Nhất; phía trước đình là khu đất canh tác được nhân dân trồng cấy lúa nước. Đình quay hướng Tây với diện tích 785m2. Mùa cày cấy, lúa luôn xanh tốt, nhìn xa như những thảm lụa xanh, trên những thảm lụa xanh ấy nổi lên một ngôi đình cổ thật thơ mộng như một miền quê đầy ắp tình nghĩa xóm làng; tiếp giáp với cánh đồng lúa phía trước đình là đường Quốc lộ 12B nối từ Quốc lộ 1A lên thị trấn Nho Quan, đi Hòa Bình, Sơn La…
Toàn cảnh đình Hương Thịnh
Đình là nơi thờ Tam vị thánh tản viên. Theo thần tích, ngọc phả còn lưu lại tại nhiều di tích thì Quý Minh cùng với Tản Viên Sơn Thánh và Cao Sơn là ba anh em con chú con bác, quê ở động Lăng Xương, huyện Gia Hưng, tỉnh Hưng Hoá, đạo Sơn Tây. Các ông sinh ra và lớn lên trong một gia đình nhân đức, nhưng lại hiếm con cái. Khi ông Hiển (tức Quý Minh) cùng người anh sinh đôi là Sùng và người anh con ông bác là Tuấn (tức Tản Viên) sinh ra thì bố mẹ đã ngoài 50 tuổi. Năm các ông 13 tuổi thì cha mẹ lần lượt qua đời. Ba anh em phải đi ở làm con nuôi cho bà Ma Thị. Ông Tuấn được Thái Bạch Thiên Tinh ban cho gậy thần, vua Thuỷ Tề cho một quyển sách ước, lại được bà mẹ nuôi Ma Thị giao tất cả núi non trên đất liền. Khi bà Ma Thị mất, ông Tuấn (Tản Viên) phân non sông ra làm đôi, bên tả phân cho Sùng công, gọi là Tả Khiên thần; bên hữu phân cho Hiển công gọi là Hữu Khiên thần. Từ đó nhân dân gọi các ông là ba vị Thánh Tản (ở núi Tản viên).
Bấy giờ, vua Hùng Vương đã nhiều tuổi, không có ai nối ngôi trị vì. Vua Thục thấy vậy bèn chỉnh đốn quân đội, chia làm 5 đạo đến đánh. Tản Viên cùng với Quý Minh và Cao Sơn đã dâng tấu xin vua Hùng được đem quân đi dẹp giặc. Một hôm, ba ông đến núi Sơn Dược thuộc xã Gia Sinh hiện nay, Bái Ân (xã Sơn Thành), Phú Khố (Phú Lộc ngày nay). Sơn Thánh truyền cho quân sỹ chỉnh đốn và đóng đồn ở đấy, rồi chia quân làm ba đội, đồng thời ban hịch phủ dụ dân chúng các xã ra sức dẹp giặc Thục vương. Khi thấy lực lượng đủ mạnh, Sơn Thánh cùng với Sùng công và Hiển công đem quân thẳng đến đồn giặc đánh một trận lớn, quân Thục thua to bỏ chạy. Sơn Thánh truyền lệnh hội quân và làm biểu tâu Vua Hùng. Vua Hùng ban chiếu đem quân về, phong cho Sơn Thánh là Quốc chủ, phong cho ông Sùng là Tả Đô Đài đại phu, ông Hiển làm Hữu Đô Đài đại phu. Sau đó lại phong cho ông Sùng là Cao Sơn Đại vương, ông Hiển là Quý Minh Đại vương. Ba ông bái tạ Vua Hùng, xin đi chu du thiên hạ và sau khi 3 ông mất, nhân dân làng Chạ, xã Phú Lộc đã lập đình thờ tam vị đức thánh Tản viên cùng với Thủy tinh công chúa, Thành hoàng làng và thờ gia tiên các dòng họ tại đây.
Ngôi đình chính
Ngôi đình được xây dựng từ lâu đời và khá khang trang với kiến trúc theo kiểu chữ “J” gồm 5 gian tiền đường, 3 gian hậu cung. Do thời gian chiến tranh tàn phá, tòa tiền đường bị hư hỏng chỉ còn lại hậu cung. Năm 1980, được sự nhất trí của chính quyền địa phương, nhân dân làng Chạ đã đóng góp công đức xây dựng tiền đường và sửa sang lại hậu cung. Đặc biệt năm 2014, đình Hương Thịnh được đầu tư tôn tạo với quy mô khang trang, nhưng vẫn bảo tồn được nét kiến trúc cổ kính, khu di tích quay hướng Tây, gồm 02 công trình là đình và nhà mẫu.
Mặt trước đình Hương Thịnh
Đình chính với quy mô diện tích là 102m2, gồm 2 tòa: Tiền đường và hậu cung, kiến trúc kiểu vì kèo giá chiêng gồm 6 hàng cột, mỗi hàng 4 cột được kê trên chân tảng. Các đầu đao của mái trang trí theo kiểu trụ non, hai đầu nóc có đắp nổi hình trụ đấu, kìm nóc trang trí đường triện lớn chầu mặt nguyệt. Hệ thống cửa thượng song hạ bản theo quy cách truyền thống. Kết cấu móng tường, móng tam cấp, tường xây gạch vữa xi măng. Kết cấu khung, cột bằng gỗ lim; mái lợp ngói mũi hài, nền lát gạch bát. Gian giữa tiền đường thông với tòa hậu cung là không gian thờ tự chính ở đình; hậu cung có nhang án thờ, trên nhang án có bát hương, ngai thờ Tam vị đức thánh Tản viên, bên tả có ban thờ chân linh các liệt sỹ, bên hữu có ban thờ Gia tiên các dòng họ; bên ngoài là gian tiền đường có ban thờ Công đồng, Thành hoàng làng và đức Thánh Trần.
Cạnh ngôi đình là Nhà thờ mẫu, diện tích 72m2, kiến trúc theo kiểu chữ nhất (–) gồm 3 gian với kết cấu móng, tường xây; hệ thống cửa; kết cấu khung, cột; kết cấu gỗ mái được thiết kế theo đúng đình chính. Không gian thờ tự gồm có cung trong thờ mẫu Thượng, mẫu Thoải; cung ngoài thờ Hội đồng Thánh mẫu, Chầu cai Bản Mạnh và thờ chúa Bản Phương.
Nhà thờ Mẫu
Trong thời kỳ trước Cách mạng tháng 8 năm 1945, đặc biệt là sự ra đời của Chi bộ Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên đầu tiên của tỉnh Ninh Bình được thành lập tại thôn Lũ Phong, xã Quỳnh Lưu đã ảnh hưởng trực tiếp đến phong trào cách mạng của nhân dân làng Chạ, xã Phú Lộc và là nơi cất dấu tài liệu bí mật của Đảng năm 1932. Thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp (1945-1954), đình Hương Thịnh là nơi tập luyện của đội tự vệ chiến đấu và nhiều thanh niên làng Chạ tập phục kích đánh Nhật ngày 11/8/1945 khi chúng rút chạy về Nho Quan, nơi làm việc của Công an tỉnh Nam Định và Tòa án nhân dân tỉnh Ninh Bình.
Đình Hương Thịnh hiện nay còn lưu giữ được nhiều hiện vật cổ có giá trị như: Ngai, bát hương, hòm sắc, hài, mâm bồng, chuông chóe. Đặc biệt, hàng năm tại đình diễn ra các hoạt động sinh hoạt văn hóa tâm linh như lễ Thượng nguyên rằm tháng giêng, lễ Thượng điền (24/6), lễ Kỳ phúc (15/10)…
Với các giá trị nổi bật về lịch sử và văn hóa, đình Hương Thịnh đã được xếp hạng là Di tích cấp tỉnh năm 2007.
Nguồn tư liệu: Phòng Văn hóa Thông tin huyện
